انزوای کودکان می تواند دلایل متعددی داشته باشد. کودک در مرحله اول تأثیر زیادی از والدین خود می گیرد.شکست های مکرر کودک در زمینه های مختلف می تواند موجب رفتار انزوا گزینی و خجالتی شدن او شود. معمولاً کودکان گوشه گیر دچار احساس حقارت هستند. در این مواقع والدین باید به جای سرزنش کردن کودک هنگام انجام کار اشتباه یا شکست در انجام کاری، او را تشویق کرده و به وی محبت بورزند تا کودک انگیزه ای برای انجام فعالیت های گوناگون داشته باشد.

کودکان گوشه گیر علاوه بر درگیری های فکری و درونی خود، دچار اضطراب هستند. این اضطراب باعث می شود کودک نتواند دوستان جدیدی پیدا کند و از معاشرت با دوستان قدیمی خود لذت بیشتری ببرد.

طبق نتایج تحقیقات "گرین وود"، به طور میانگین ۲۵ درصد کودکان در پیش دبستانی انزوا طلب هستند.

 انزوا و گوشه گیری از اطرافیان و هم سن و سال های خود در کودکی باعث بروز مشکلات جدی تری در دوران بزرگسالی می شود. طبق مطالعات انجام شده، اکثر افراد خلافکار دوران کودکی سختی را پشت سر گذاشته اند و یکی از خصوصیات بارز آن ها در کودکی، گوشه گیری بوده است. اما سوالی که پیش می آید این است که این اختلال رفتاری دارای چه علائمی است؟

نشانه های اختلال واکنشی انزوا:

  • خجالت
  • گوشه گیری
  • حساسیت
  • اضطراب
  • تواضع بی دلیل

کودکانی که دارای این اختلال رفتاری هستند از برقراری تماس با دیگران و به خصوص افراد غریبه پرهیز می کنند و می توان کم رویی و خجالت بیش از حد را با رفتارهایی مانند: با صدای بسیار آرام صحبت کردن یا پنهان شدن پشت بزرگ ترهایشان در  آن ها دید.

سرخ شدن از خجالت، دشواری در صحبت کردن و شرمساری، از دیگر خصوصیات این کودکان است.

کودکان کمرو معمولاً در فکرهای خود غوطه ور می شوند و به دلیل محرومیت ها یا مشکلات خانوادگی دچار رویا پردازی و قیاس مدام زندگی خود با زندگی دیگر هم سن و سال های اطراف خودشان می شوند. این کودکان به جای شیطنت های معمول دیگر هم سن و سال های خود، مدام در گوشه ای کز می کنند و از مورد توجه قرار گرفتن و در جمع بودن گریزانند.
کناره گیری همچنین ممکن است محصول یک نقص عضو و یا بیماری باشد. شکست های مکرر در زندگی، ناکامی، غفلت والدین یا الگوهای نادرست والدین، همه ممکن است به چنین رفتاری منتهی گردد.

یکی از مهم ترین دلایل گوشه گیری، توقعات بی جای اطرافیان از کودک است. وقتی کودک ترس از شکست خوردن را همیشه همراه خود و در حین انجام هرکاری داشته باشد باعث می شود در همه حال درگیر استرس از شکست باشد و توانایی تحلیل او کمتر شود. توقعات بی جا و قیاس مداوم کودک با دیگر هم سن و سال های او باعث می شود کودک دچار عدم اعتماد به نفس و ترس و واهمه شود.

رفع خجالت کودک با هشت رفتار صحیح

کمکش کنید احساساتش را بیان کند کودکان خجالتی از اینکه مورد قضاوت دیگران قرار بگیرند، ترسان اند اضطراب ناشی از این موضوع سبب بروز حس حقارت در آنها می شود. لازم است به طور مرتب به حرف های کودک و چیزهایی که از اطرافیان شنیده گوش کنید.به او اعتماد به نفس بدهید.هرچه شما بیشتر با او صحبت کنید، برقراری ارتباط با دیگران نیز برای او راحت تر خواهد شد.

از انگ زدن به کودک پرهیز کنید از گفتن جملاتی نظیر «او را ببخشید،کمی خجالتی است!» خودداری کنید. بیان چنین جملاتی سبب می شود کودک شما گمان کند دچار مرضی درمان ناپذیر است و خجالتی بودن جزو ذات اوست. بیان این جملات حتی توجیهی برای او می شود تا نخواهد تغییر کند و از هر موقعیت اجتماعی که برایش سخت است، بگریزد.

از خجالتی بودن او در جمع حرفی به میان نیاورید کودکان خجالتی در برابر حرف های اطرافیان بسیار حساس اند. حرف زدن در مقابل او با مادر دوستش تنها وضعیت را وخیم تر خواهد کرد. کودکان خجالتی بیش از قضاوت های منفی به قضاوت های مثبت محتاج اند.

او را مجبور به برقراری ارتباط نکنید تشویق کردن کودکان خجالتی برای پیوستن به دیگران تنها وضعیت را بدتر می کند. باعث می شود این حس به کودک منتقل شود که والدین او را نمی فهمند و او بیشتر در خود فرو می رود و منزوی می شود. کنار آمدن با خجالت باید به تدریج و به آرامی صورت پذیرد.

حامی خجالت او نباشید ثبت نام نکردن کودک در کلاس ورزش به این بهانه که او خجالتی است، موضوع را اسفناک تر از آن چیزی می کند که هست. ترس والدین به کودک القا می شود و همین امر سبب ترس او و خجالتی تر شدنش می شود. باید اجازه داد کودک با مشکلاتش کنار بیاید و جایگاهی در میان دیگران برای خود باز کند. مراقب نکته ای دیگر نیز باشید. خجالتی بودن نباید ادب را از کودک بگیرد. وقتی جایی می روید یا با کسی روبه رو می شوید، از او بخواهید سلام کند یا بابت کادویی که دریافت کرده تشکر کند.

از او بخواهید برایتان شعر بخواند در خانه، خاله بازی کنید. اجازه بدهید در قالب یک بازی صحنه های زندگی واقعی تکرار شود. این نوع بازی ها اضطراب او را کم کرده و سبب صمیمی شدن او می شود. خواندن شعر یا تئاتر بازی کردن سبب می شود به مرور اعتماد به نفس بیشتری پیدا کند.

برای او ارزش قایل شوید در پی هر پیشرفت کوچکی او را تحسین کنید. کودکان خجالتی همیشه فکر می کنند دیگران در مورد آنها بد قضاوت می کنند. پس هر بار کار درستی انجام می دهد، او را تشویق کنید. مثلا بگویید «من به تو افتخار می کنم. تو توانستی از ترست فاصله بگیری.»، «چه قدر شجاعی!» و ... این امر سبب می شود حس عشق در او جان بگیرد.

نگذارید منزوی شود لازم نیست برایش تولد بگیرید و تمامی دوستان را دعوت کنید. او را مجبور نکنید به تولد دوستانش برود و در جمعی از بچه ها حاضر شود.معمولا کودکان خجالتی ترجیح می دهند فقط با یک نفر بازی کنند. سعی کنید کودکی که به عنوان هم بازی برای او انتخاب می کنید کوچک تر از او باشد تا بتواند بر وی تسلط یابد و اعتماد به نفس پیدا کند. در صورتی که بیش از حد خجالتی شده او را پیش یک روان شناس ببرید و مشورت کنید.

وظیفه ی والدین در مقابل کودکان منزوی چیست؟

والدین باید به کودک کمک کنند و باعث افزایش تماس وی با همسالان شوند. حتی در مواردی نمایش فیلم های تهیه شده از الگوها برای کودک گوشه گیری که در سطح پیش دبستانی است، می تواند باعث تغییر رفتار در او شود.

والدین باید سعی کنند به هر نحوی که می توانند اعتماد از دست رفته ی کودک را به او بازگردانند. روش های مختلفی برای این کار وجود دارد:

  • مهربانی و حمایت خود را افزایش دهید.
  • کودکان را برای انجام کارهای مثبت تشویق بسیار کنید.
  • مدام به کودک تلقین کنید که توانایی انجام هرکاری را دارد و به او اعتماد به نفس دهید.
  • کودک را در معرض موقعیت های مختلف قرار دهید.
  • حس احترام و ارزشمندی به او بدهید و عزت نفس او را افزایش دهید.
  • تا حد امکان از سرزنش کردن کودک به هر دلیلی خودداری نمایید.

مورد تشویق قرار دادن کودک باید به گونه ای باشد که هر بار او کار مفیدی انجام داد، هرچند که این کار کوچک و کم ارزش باشد، باز هم او را تشویق کنند یا برای مثال هدیه ای به کودک بدهند.

نکات مهمی که والدین باید توجه کنند:

1. کودک خود را با دیگر کودکان مقایسه نکنید:

یکی از مهم ترین مواردی که هر انسانی باید آن را همواره در زندگی به یاد داشته باشد این است که به هیچ وجه نباید خود را با دیگران قیاس کند. هر کسی در هر سطحی از اجتماع خود می تواند دارای ویژگی ها و استعدادهایی باشد که خود او نیز آن ها را کشف نکرده و چه بسا رفتار اینگونه با کودک و مقایسه کردن او با دیگر هم سن و سال هایش می تواند باعث سرخوردگی و عدم پیشرفت او در زمینه ی استعدادی که دارد بشود. باید این نکته را در نظر داشت که هر فردی دارای ویژگی های مثبت و منفی منحصر به خود است و قیاس کودک با دیگران فقط باعث تشدید افزایش گوشه گیری او و انزوا در جامعه می شود.

2. توقعات خود را کم کنید:

خیلی از اوقات بسیاری از والدین می خواهند شکست های خود را در پیروزی های کودکشان جبران کنند. دلیل بسیاری از نگرانی ها و حساسیت هایی که نسبت به کودک خود داریم نیز نشأت گرفته از همین موضوع است. نمی توان از کودک انتظار داشت که در همه ی کارهای خود به طور قطع موفق شود و باید فضای خالی ای برای احتمال شکست او گذاشت و این را به خود او نیز انتقال داد. سعی کنید به جای داشتن توقعات بی جا، با تشویق به موقع فرزندان خود و دادن دلگرمی در هنگام شکست آن ها در انجام کاری، باعث افزایش سعی و تلاش و شوق کودک شوید.

3. کودکان خود را در بازی های گروهی شرکت داده و زمانی را برای بازی با آن ها بگذارید:

همبازی شدن با کودک، اعتماد به نفس و عزت نفس او را زیاد کرده و مهارت های ارتباطی را به او یاد می دهد. شما می توانید با شرکت دادن کودکان در بازی های گروهی او را با مهارت های درست ارتباطی آشنا سازید. تهیه اسباب بازی هایی که نیاز به همکاری 2 یا 3 نفر دارد برای کودکان توصیه می شود. زیرا این امکان را برای ان ها فراهم می کند تا در کنار هم فکر کرده و برای رسیدن به هدف خود تلاش کنند.

4. صفات منفی را تلقین نکنید:

هرگز در جمع یا نزد کودک خود این موضوع را که کودک ما خجالتی است،بیان نکنید. بگذارید کارهای شخصی را خودش انجام دهد و اصطلاً به جای اینکه به او ماهی بدهید، ماهیگیری یادش بدهید. در صورتی که مدام صفات منفی کودک را بیان کنید یا در این رابطه مواردی را به او گوشزد کنید، باعث تثبیت این صفت در او می شوید.

یکی دیگر از مواردی که والدین باید آن را رعایت کنند، ابراز علاقه و توجه یکسان به فرزندان است. تبعیض بین فرزندان می تواند باعث بروز احساس حقارت در آن ها و در نتیجه بروز انزوا گزینی شود.

خود والدین نیز باید بتوانند الگوهای مناسبی برای فرزندان باشند تا بتوانند در افزایش توانایی ها و شکوفایی استعداد کودکان به آن ها کمک کنند. تشویق کودک برای انجام فعالیت های هنری و ورزشی می تواند به حضور فعال او در اجتماع و حل مشکل گوشه گیری کودک کمک کند.