مهارت تصمیم گیری در کودکان و نوجوانان یکی از مهم‌ترین مهارت های زندگی است که در صورت ضعف در آن، کودک از همان ابتدا با مشکلات رفتاری زیادی روبرو خواهد شد.در این مقاله سعی شده پس از تعریف این مهارت، به صورت کاربردی در زمینه تقویت آن به والدین و مراقبین عزیز توصیه‌هایی ارائه شود.
تعریف مهارت تصمیم گیری در کودکان
در لغت به معنای اراده کردن و قصد کردن است. در اصطلاح، انتخاب کردن از میان دو یا چند راهکار یا گزینه و نیز فرآیند ارزشیابی گزینه‌ها و راه‌های موجود، بررسی و پیش‌بینی پیامدهای هر یک از آنها برای رسیدن به هدف و در نهایت انتخاب است. مهارت تصمیم‌گیری شاخص مهمی برای شناخت رشد عقلی، عاطفی، اجتماعی و روانی کودکان و نوجوانان است. ضعف در این مهارت در بزرگسالی نیز مانع شکوفایی فرد خواهد شد.
فواید مهارت تصمیم گیری در کودکان
این توانایی کودک را قادر می‌سازد تا در مورد مسائل مختلف زندگی خود، تصمیمات سازنده‌ای اتخاذ کند. به عنوان مثال، به کمک این توانایی می‌تواند با بررسی آثار مواد غذایی مختلف بر بدن، خوراکی‌های مفیدتری را برای مصرف انتخاب کرده و سلامت خود را در اولویت قراردهد.
توصیه‌هایی به والدین و مربیان
در راستای تقویت مهارت تصمیم گیری در کودکان و نوجوانان به والدین عزیز توصیه می‌شود راهکارهایی اتخاذ کنند. در زیر تعدادی از این راهکارها بیان شده است.
- ایجاد و پیشنهاد گزینه‌های مختلف
والدین عزیز در راستای تقویت این مهارت در کودکان، در هر موضوعی که نیاز به انتخاب و تصمیم وجود دارد، از آن به عنوان یک فرصت برای تقویت مهارت تصمیم گیری در کود و نوجوان استفاده کنید. از همان ابتدا با ایجاد گزینه‌های مختلف که مقدمه‌ای برای پرورش انتخاب در کودکان است، آنها را در انتخاب یاری کنید. مثلاً دو یا سه لباس را به کودک نشان دهید و از او بخواهید از میان آنها هر کدام را که می‌خواهد، انتخاب کند.
- هدایت تصمیم کودکان
در صورتی که کودک در اتخاذ تصمیم دچار مشکل شد، وی را در این امر یاری دهید اما اجازه دهید خود کودک مسؤولیت این تصمیم را بر عهده داشته باشد. یعنی سناریوهای مختلف را تحلیل کنید و دلایل اهر انتخاب را با کمک کوذک بشمارید و بگذارید کودک انتخاب کند و نتیجه انتخابش را ببیند.
- بلند فکر کردن بزرگسالان به هنگام تصمیم‌گیری
بزرگسالان با بلند فکر کردن هنگام تصمیم‌گیری، روند تصمیم سازی و تحلیل گزینه‌های تصمیم و چگونگی تصمیم گیری را به کودکان و نوجوانان شان آموزش می‌دهند.
- آموزش تأثیر تصمیمات بر دیگران
با بیان مثال های مختلف و همچنین تحلیل گزینه های تصمیم گیری در موارد واقعی به کودک آموزش دهید که هر تصمیم بر افراد چه تأثیری خواهد داشت و چرا برای اتخاذ هر تصمیم باید به همه جوانب و ابعاد آن تصمیم دقت کرد.
- تحسین و تقویت تصمیم درست کودک
وقتی کودک یا نوجوان تصمیم صحیحی می‌گیرد، والدین باید با تشویق و تحسین آن، حس کامیابی کودک یا نوجوان خود را در اتخاذ تصمیم صحیح تقویت کنند. این موضوع بر تقویت اعتماد به نفس و همچنین افزایش عزت نفس کودکان و نوجوانان نیز موثر است.
- آموزش عدم وجود حق انتخاب در بعضی موارد
والدین باید به فرزندانشان برخی باید و نبایدهای اجباری مانند قانون را که در آن حق انتخاب نداریم آموزش دهند تا کودک یا نوجوان در آینده دچار سردرگمی و یا قانون ستیزی نشود.
- اعتماد به نفس کلید طلایی مهارت تصمیم گیری در کودکان
در ایجاد حس اعتماد به نفس در کودکان بکوشید زیرا کلید طلایی مهارت تصمیم‌گیری اعتماد به نفس است. تصمیم درست و اعتماد به نفس یک رابطه دوسویه دارند. اعتماد به نفس لازمه انتخاب و تصمیم گیری درست است و تصمیم درست نیز بر افزایش اعتماد به نفس موثر است.
- مشورت با والدین: اعتماد به والدین، کنترل نامحسوس، حق انتخاب بدون تهدید
کودکان و نوجوانان باید بتوانند به والدین اعتماد کنند و والدین در اعتمادسازی نقش بسزایی دارند. بدین ترتیب برای تصمیم‌گیری صحیح، کودکان و نوجوانان باید بتوانند با والدین مشورت کنند و والدین با کنترل نامحسوس و حق انتخابی که عاری از خشونت و تهدید است، گام مؤثری در راستای کمک به کودک برمی‌دارند.
تمرین مهارت تصمیم گیری در کودکان و نوجوانان
جهت تقویت این مهارت تمرینات متعددی وجود دارد. در زیر 3 تمرین آورده شده است. والدین و مربیان گرامی می‌توانند با اجرای این تمرین‌ها مهارت تصمیم‌گیری در کودکان و نوجوانان را ارتقا بخشند.
- بازی چمدان و انتخاب 5 وسیله
از کودک بخواهید برای مسافرت چمدانی پر از وسایل را در نظر بگیرد. سپس وسایلی را از میان آن برای مسافرت انتخاب کند. در انتها از کودک بپرسید کدام وسیله بیشترین رأی را آورده است؟ دلیل انتخاب‌ها و ترجیحش چه بوده است؟ (ترجیح بر اساس نیازها یا علایق).
- تحلیل پیامدها موضوعی مهم در مهارت تصمیم گیری در کودکان
موارد زیر را برای بچه بخوانید و از او بخواهید پیامد هر یک را پیش‌بینی کند:
- هله‌هوله می‌خورید.
- به کسانی که کمک می‌خواهند، کمک می‌کنید.
- با بچه‌های دیگر مهربان هستید.
- شب‌ها دیر می‌خوابید.
- در صف سرسره، نوبت را رعایت می‌کنید.
- وقتی به خواسته خود نمی‌رسید، گریه می‌کنید.
- وقتی که عصبانی می‌شوید، هر حرفی که دلتان می‌خواهد می‌زنید.
حدس زدن ادامه داستان
داستانی را تعریف کنید و بعضی قسمت‌های آن را قطع کنید و از کودک بخواهید ادامه داستان را حدس بزند. در انتها با کودک به بحث و گفتگو بنشینید. می‌توانید سؤالات زیر را مطرح کنید:
پیامد چیست؟ آیا پیامدها می‌توانند خوب یا بد باشند؟ آیا می‌توانید پیامدها را عوض کنید؟ چطور؟ آیا می‌توانید جلوی پیامدها را بگیرید؟ چطور؟ چرا قبل از هر کاری باید به پیامدهای آن فکر کنید؟ آیا می‌توانید پیامدهای خوب را از پیامدهای بد بیشتر کنید؟ چطور؟
برای آشنایی با سایر مهارت های زندگی لینک های زیر را ببینید:
مهارت های زندگی در سنین مختلف
مهارت های ده گانه زندگی پیشنهادی سازمان بهداشت جهانی
تفاوت تربیت عادت مهارت اخلاق هوش استعداد و آموزش در تربیت کودک و نوجوان
مهارت تفکر خلاق و پرورش آن در کودکان و نوجوانان
مهارت تفکر انتقادی و تقویت آن
دیدگاه خود را بنویسید